زردی یا یرقان در نوزاد
زردی نوزادان یکی از رایج‌ترین مشکلات دوران نوزادی است که بیش از ۶۰ درصد نوزادان ترم و ۸۰ درصد نوزادان نارس را تحت تأثیر قرار می‌دهد. در این مقاله، به طور گام به گام با روش‌های ایمن درمان زردی نوزاد در منزل با استفاده از دستگاه های فتوتراپی آشنا خواهید شد.
زردی چگونه به وجود می‌آید؟
علت اصلی: تجمع بیلی‌روبین (ماده زردرنگ ناشی از تجزیه گلبول‌های قرمز) در خون
عوامل تشدیدکننده:
نارس بودن نوزاد
عدم تطابق گروه خونی مادر و نوزاد
کمبود شیر مادر در روزهای ابتدایی
عفونت‌های مادرزادی.
جدول درجه‌بندیزردی نوزاد
جدول درجه‌بندی زردی نوزاد معمولاً برای ارزیابی شدت زردی (یا یراق یا زردی نوزادی) بر اساس میزان بیلی‌روبین (bilirubin) خون نوزاد به کار می‌رود. بیلی‌روبین یک ماده زرد رنگ است که در نتیجه تجزیه طبیعی هموگلوبین موجود در گلبول‌های قرمز خون تولید می‌شود. زردی نوزادی معمولاً زمانی رخ می‌دهد که سطح بیلی‌روبین در خون نوزاد افزایش یابد.
این درجه‌بندی معمولاً با استفاده از مقیاس‌های معتبر مانند مقیاس کرافورد (Crawford) یا مقیاس باولو (Bhutani) انجام می‌شود، اما یکی از رایج‌ترین روش‌ها استفاده از جدول بیلی‌روبین است که بر اساس سن نوزاد و میزان بیلی‌روبین در خون او تهیه می‌شود.
جدول درجه‌بندی زردی نوزاد (میزان بیلی‌روبین بر حسب میلی‌گرم در دسی‌لیتر)
| سن نوزاد ( بر حسب روز) | بیلی‌روبین (mg/dL) | شدت زردی |
| نوزاد 1 روزه | 3-6 | ملایم |
| نوزاد 1 تا 2 روزه | 6-12 | متوسط |
| نوزاد 2 تا 3 روزه | 12-18 | شدید |
| نوزاد 3 روزه به بالا | 18 و بالاتر | بحرانی |
زردی ملایم : اگر بیلی‌روبین در سطح 3-6 mg/dL باشد، این معمولاً نشان‌دهنده زردی خفیف است که در بسیاری از نوزادان طبیعی به شمار می‌آید.
زردی متوسط : اگر سطح بیلی‌روبین بین 6 تا 12 mg/dL باشد، ممکن است نیاز به نظارت بیشتر و درمان‌های مختلفی مانند نور درمانی (فتوتراپی) باشد.
زردی شدید: سطح بیلی‌روبین بالاتر از 12 mg/dL در نوزادان 48 تا 72 ساعته نشان‌دهنده زردی شدید است که معمولاً نیاز به درمان فوری دارد.
زردی بحرانی : سطح بیلی‌روبین بیشتر از 18 mg/dL می‌تواند خطرناک باشد و احتمالاً نیاز به درمان ویژه‌ای مانند عوض کردن خون برای کاهش سطح بیلی‌روبین دارد.
۷ علامت هشداردهنده زردی نوزاد
1. زردی پوست از صورت آغاز شده و به سمت پایین بدن گسترش می‌یابد.
2. زردی در سفیدی چشم‌ها
3. ادرار تیره رنگ (بیشتر از ۳ بار در روز)
4. مدفوع کم رنگ یا گچی
5. خواب‌آلودگی غیرعادی
6. مکیدن ضعیف شیر
7. تب بالای ۳۸ درجه (اورژانسی!)
دلایل ایجاد کننده
1. زردی فیزیولوژیک (طبیعی)
این نوع زردی رایج‌ترین نوع است و معمولاً در ۲-۳ روز اول زندگی آغاز می‌شود.
علت اصلی این نوع زردی، نارسایی کبد نوزاد است که نمی‌تواند به طور کامل بیلی‌روبین را پردازش و از بدن خارج کند.
این زردی معمولاً به طور طبیعی و بدون نیاز به درمان خاصی در طی ۱-۲ هفته برطرف می‌شود.
2. زردی ناشی از افزایش تولید بیلی‌روبین
پاسخ به همولیز شدید (تجزیه گلبول‌های قرمز): این وضعیت به دلیل همولیز شدید (تجزیه گلبول‌های قرمز) رخ می‌دهد.
در برخی نوزادان، تولید بیلی‌روبین افزایش می‌یابد زیرا تعداد زیادی از گلبول‌های قرمز به سرعت تخریب می‌شوند. این مشکل معمولاً در نوزادانی با گروه‌های خونی متفاوت از مادر و نوزاد (مانند Rh یا ABO) مشاهده می‌شود.
کم‌خونی ناشی از فقر آهن: در مواردی که نوزاد به دلیل بیماری‌های خاص دچار کم‌خونی می‌شود، تعداد گلبول‌های قرمز کاهش یافته و میزان همولیز (تجزیه گلبول‌ها) افزایش می‌یابد.
3. زردی ناشی از اختلالات کبدی
مشکلات کبدی مانند هپاتیت ویروسی نوزاد، سندروم گیلبرت، آترزی صفراوی و اختلالات متابولیک می‌توانند باعث کاهش عملکرد کبد و در نتیجه تجمع بیلی‌روبین در خون شوند.
4. زردی ناشی از انسداد مجاری صفراوی
در برخی نوزادان، مجاری صفراوی ممکن است مسدود شوند که باعث تجمع صفرا در کبد و بروز زردی می‌شود. این مشکل ممکن است به دلیل بیماری‌های ژنتیکی یا نقص‌های آناتومیکی باشد.
5. زردی ناشی از عفونت‌ها
برخی از عفونت‌ها، مانند عفونت‌های باکتریایی یا ویروسی، می‌توانند باعث افزایش سطح بیلی‌روبین و بروز زردی شوند.
6. زردی ناشی از داروها یا مواد شیمیایی
برخی داروها یا مواد شیمیایی که مادر در دوران بارداری مصرف کرده یا به نوزاد داده می‌شود، ممکن است موجب افزایش بیلی‌روبین در بدن نوزاد شوند.
7. زردی ناشی از تغذیه ناکافی
نوزادانی که تغذیه کافی ندارند، ممکن است به دلیل کمبود شیر و دفع ناکافی بیلی‌روبین از طریق مدفوع دچار زردی شوند.
روش های درمانی زردی نوزادان
درمان زردی در نوزادان به شدت زردی و علت آن بستگی دارد. بیشتر نوزادان مبتلا به زردی نیازی به درمان خاصی ندارند و این وضعیت معمولاً در طی چند روز تا یک هفته بهبود می‌یابد. با این حال، در مواردی که زردی شدیدتر است یا علت خاصی وجود دارد، درمان‌های ویژه‌ای لازم است. در ادامه، روش‌های درمان زردی نوزاد را بررسی می‌کنیم:
1. فتوتراپی (نور درمانی)
این روش یکی از رایج‌ترین و مؤثرترین شیوه‌ها برای کاهش سطح بیلی‌روبین در خون نوزادان است.
چگونه عمل می‌کند؟: در فتوتراپی، نوزاد در معرض نور خاصی قرار می‌گیرد که به تجزیه بیلی‌روبین کمک می‌کند تا بدن بتواند آن را راحت‌تر دفع کند.
انواع فتوتراپی: فتوتراپی معمولاً به دو شکل انجام می‌شود:
نور فلورسنت: این نور از لامپ‌های خاصی که در دستگاه‌های فتوتراپی نصب شده‌اند به نوزاد تابانده می‌شود.
نور LED: در برخی مراکز درمانی از نور LED برای فتوتراپی استفاده می‌شود که مشابه با نور فلورسنت عمل می‌کند.
مدت زمان درمان: معمولاً نوزاد باید چند ساعت تا چند روز در معرض نور قرار گیرد. مدت زمان دقیق بستگی به سطح بیلی‌روبین و وضعیت کلی نوزاد دارد.
2. تبادل خون
اگر سطح بیلی‌روبین نوزاد به شدت بالا باشد و فتوتراپی کافی نباشد، ممکن است نیاز به تبادل خون باشد. این روش معمولاً در موارد خاص انجام می‌شود.
چگونه عمل می‌کند؟: در این روش، خون نوزاد به تدریج با خون تازه جایگزین می‌شود تا سطح بیلی‌روبین کاهش یابد. این روش بیشتر در موارد زردی ناشی از همولیز شدید یا اختلالات خونی به کار می‌رود.
3. تغذیه کافی
یکی از دلایل شایع زردی نوزاد، تغذیه ناکافی و عدم دفع مناسب بیلی‌روبین از بدن از طریق مدفوع است. بنابراین، تغذیه مناسب نوزاد اهمیت زیادی دارد.
شیر مادر یا شیر خشک: اگر نوزاد شیر مادر می‌خورد، مادر باید تغذیه مناسبی داشته باشد. در صورت نیاز، شیر خشک نیز می‌تواند به نوزاد داده شود.
تعداد دفعات تغذیه: تغذیه مکرر (حداقل 8-12 بار در 24 ساعت) به نوزاد کمک می‌کند تا بیلی‌روبین را از بدن دفع کند.
4. پایش و کنترل وضعیت
پایش بیلی‌روبین: پزشک ممکن است سطح بیلی‌روبین نوزاد را به طور منظم کنترل کند تا مطمئن شود که درمان مؤثر است و سطح بیلی‌روبین کاهش می‌یابد.
آزمایشات دیگر: اگر علت زردی مشخص نباشد، پزشک ممکن است آزمایشات دیگری برای ارزیابی عملکرد کبد یا بررسی مشکلات دیگر توصیه کند.
5. درمان‌های دارویی (در صورت لزوم)
در برخی موارد، اگر زردی ناشی از یک اختلال متابولیک خاص یا عفونت باشد، پزشک ممکن است داروهای خاصی را تجویز کند. به عنوان مثال:
– آنتی‌بیوتیک‌ها در صورت وجود عفونت باکتریایی
– داروهای خاص برای اختلالات کبدی یا متابولیک
6. جراحی (در موارد خاص)
اگر زردی ناشی از مشکلات ساختاری مانند آترزی صفراوی یا انسداد مجاری صفراوی باشد، ممکن است نیاز به جراحی باشد تا مشکل برطرف شود.
استفاده از دستگاه فتوتراپی برای درمان چگونه انجام می‌شود؟
دستگاه فتوتراپی به چه صورت عمل می‌کند؟
با تابش نور آبی با طول موج ۴۶۰-۴۹۰ نانومتر، بیلی روبین به فرم محلول در آب تبدیل می‌شود.
فهرست مطالب
6 روش صحیح استفاده از دستگاه فتوتراپی در خانه
1. نوزاد را بدون لباس در فاصله ۲۰-۳۰ سانتیمتری دستگاه قرار دهید.
2. چشمان نوزاد را با ماسک مخصوص بپوشانید.
3. هر ۲ ساعت نوزاد را بچرخانید (به پشت و شکم).
4. هر ۳-۴ ساعت به نوزاد شیر دهید.
5. دمای اتاق را بین ۲۵-۲۸ درجه نگه دارید.
6. هر ۱۲ ساعت سطح بیلی روبین را بررسی کنید.
جدول زمانی درمان با دستگاه زردی خانگی
| سطح بیلی روبین (mg/dL) | مدت زمان فتوتراپی روزانه |
|---|---|
| ۱۲-۱۵ | ۸-۱۲ ساعت |
| ۱۵-۲۰ | ۱۲-۱۸ ساعت |
| بالای ۲۰ | ۲۴ ساعت + مشاوره پزشک |
هشدارهای مهم در استفاده از دستگاه
1. هرگز از لامپ‌های مهتابی معمولی استفاده نکنید!
2. دستگاه‌های فتوتراپی را از شرکت های معتبر مانند نوین طب تهیه کنید
3. اگر تاول پوستی، اسهال یا دهیدراتاسیون مشاهده کردید، دستگاه را خاموش کنید
4. به‌طور همزمان از شیرخشت یا ترنجبین استفاده نکنید.
نظردکتر مریم حسینی (فوق تخصص نوزادان):
“استفاده از دستگاه‌های فتوتراپی خانگی تنها در موارد خفیف تا متوسط (بیلی‌روبین زیر ۱۸) مجاز است. والدین باید روزانه آزمایش خون انجام دهند و از دستگاه‌های تأیید شده وزارت بهداشت استفاده کنند.”
آیا تغذیه نوزاد با شیر مادر می تواند علت زردی باشد
دلیل اینکه نوزادانی که با شیر مادر تغذیه می شوند و دچار زردی می شوند در عدم دریافت کافی مایعات است. در روزهای ابتدایی تولد شیر مادر به میزان کافی ترشح نمی شود از این رو عدم ترشح مقدار کافی شیر به احتمال بالا سطح بیلی روبین در خون نوزاد را بالا ببرد و کودک دچار این عارضه گردد.
در برخی موارد ممکن است نوزاد به مقدار کافی از شیر مادر تغذیه کند اما با هر بار تغذیه سطح بیلی روبین افزایش پیدا کند که این در صورتی است که ماده ای در شیر با توانایی پردازش و دفع بیلی‌روبین تداخل داشته باشد و همین مورد سبب ایجاد عارضه در نوزاد گردد. در اینگونه موارد پزشک چند روز یک تغذیه تکمیلی را جایگزین شیر مادر می کند و پس از درمان باید شیردهی از سر گرفته شود.
درصدی از نوزادان هم هستند که از طریق تغذیه با شیر مادر درمان می شوند و در واقع تغذیه در برخی نوزادان عامل ایجاد بیماری و در برخی دیگر عامل درمان است که تشخیص این موارد با پزشک متخصص کودکان است.
