زردی نوزاد
زردی نوزاد یا یرقان یک وضعیت رایج در نوزادان است که به دلیل افزایش سطح بیلی‌روبین در خون ایجاد می‌شود. بیلی‌روبین یک ماده زرد رنگ است که در نتیجه تجزیه طبیعی هموگلوبین گلبول‌های قرمز خون تولید می‌شود. زردی نوزاد معمولاً در روزهای ابتدایی زندگی نمایان می‌شود.
وقتی نوزاد در شکم مادر قرار دارد مسئولیت دفع بیلی روبین با کبد مادر است اما پس از اینکه کودک به دنیا بیایید این مسئولیت را کبد نوزاد انجام می دهد که تا حدودی در روزهای ابتدایی مشکل ساز می شود. ریشه این مشکل در ضعیف بودن عملکرد نوزاد در روزهای ابتدایی تولد است و هنوز کبد به اندازه کافی توانایی تجزیه و دفع بیلی روبین را پیدا نکرده است.
تجمع این رنگدانه ها باعث زرد شدن رنگ پوست صورت و چشم های نوزاد در روزهای ابتدایی می شود و رفته رفته رسوب این رنگدانه در قسمت های دیگر بدن مانند شانه ها، شکم و در نتیجه پاها هم کشیده می شود. معمولا تا تجمع زیاد و زرد شدن پوست یکی دو روز طول می کشد و نوزادانی که بعد از روز دوم مبتلا می شوند را اصطلاحا زردی فیزیولوژیک می گویند که ممکن است علایم بیماری یک یا دو هفته در بدن کودک باقی بماند. که در این خصوص روش های درمانی موثری هستند که علایم را در همان روزهای ابتدایی کنترل می کنند و مانع رسیدن آن به سایر اندام های بدن می شوند.
دلایل ایجاد کننده زردی نوزاد
1. زردی فیزیولوژیک (طبیعی)
این نوع زردی رایج‌ترین نوع است و معمولاً در ۲-۳ روز اول زندگی آغاز می‌شود.
علت اصلی این نوع زردی، نارسایی کبد نوزاد است که نمی‌تواند به طور کامل بیلی‌روبین را پردازش و از بدن خارج کند.
این زردی معمولاً به طور طبیعی و بدون نیاز به درمان خاصی در طی ۱-۲ هفته برطرف می‌شود.
2. زردی ناشی از افزایش تولید بیلی‌روبین
پاسخ به همولیز شدید (تجزیه گلبول‌های قرمز): این وضعیت به دلیل همولیز شدید (تجزیه گلبول‌های قرمز) رخ می‌دهد.
در برخی نوزادان، تولید بیلی‌روبین افزایش می‌یابد زیرا تعداد زیادی از گلبول‌های قرمز به سرعت تخریب می‌شوند. این مشکل معمولاً در نوزادانی با گروه‌های خونی متفاوت از مادر و نوزاد (مانند Rh یا ABO) مشاهده می‌شود.
کم‌خونی ناشی از فقر آهن: در مواردی که نوزاد به دلیل بیماری‌های خاص دچار کم‌خونی می‌شود، تعداد گلبول‌های قرمز کاهش یافته و میزان همولیز (تجزیه گلبول‌ها) افزایش می‌یابد.
3. زردی ناشی از اختلالات کبدی
مشکلات کبدی مانند هپاتیت ویروسی نوزاد، سندروم گیلبرت، آترزی صفراوی و اختلالات متابولیک می‌توانند باعث کاهش عملکرد کبد و در نتیجه تجمع بیلی‌روبین در خون شوند.
4. زردی ناشی از انسداد مجاری صفراوی
در برخی نوزادان، مجاری صفراوی ممکن است مسدود شوند که باعث تجمع صفرا در کبد و بروز زردی می‌شود. این مشکل ممکن است به دلیل بیماری‌های ژنتیکی یا نقص‌های آناتومیکی باشد.
5. زردی ناشی از عفونت‌ها
برخی از عفونت‌ها، مانند عفونت‌های باکتریایی یا ویروسی، می‌توانند باعث افزایش سطح بیلی‌روبین و بروز زردی شوند.
6. زردی ناشی از داروها یا مواد شیمیایی
برخی داروها یا مواد شیمیایی که مادر در دوران بارداری مصرف کرده یا به نوزاد داده می‌شود، ممکن است موجب افزایش بیلی‌روبین در بدن نوزاد شوند.
7. زردی ناشی از تغذیه ناکافی
نوزادانی که تغذیه کافی ندارند، ممکن است به دلیل کمبود شیر و دفع ناکافی بیلی‌روبین از طریق مدفوع دچار زردی شوند.
درمان زردی
درمان زردی در نوزادان به شدت زردی و علت آن بستگی دارد. بیشتر نوزادان مبتلا به زردی نیازی به درمان خاصی ندارند و این وضعیت معمولاً در طی چند روز تا یک هفته بهبود می‌یابد. با این حال، در مواردی که زردی شدیدتر است یا علت خاصی وجود دارد، درمان‌های ویژه‌ای لازم است. در ادامه، روش‌های درمان زردی نوزاد را بررسی می‌کنیم:
1. فتوتراپی (نور درمانی)
این روش یکی از رایج‌ترین و مؤثرترین شیوه‌ها برای کاهش سطح بیلی‌روبین در خون نوزادان است.
چگونه عمل می‌کند؟: در فتوتراپی، نوزاد در معرض نور خاصی قرار می‌گیرد که به تجزیه بیلی‌روبین کمک می‌کند تا بدن بتواند آن را راحت‌تر دفع کند.
انواع فتوتراپی: فتوتراپی معمولاً به دو شکل انجام می‌شود:
نور فلورسنت: این نور از لامپ‌های خاصی که در دستگاه‌های فتوتراپی نصب شده‌اند به نوزاد تابانده می‌شود.
نور LED: در برخی مراکز درمانی از نور LED برای فتوتراپی استفاده می‌شود که مشابه با نور فلورسنت عمل می‌کند.
مدت زمان درمان: معمولاً نوزاد باید چند ساعت تا چند روز در معرض نور قرار گیرد. مدت زمان دقیق بستگی به سطح بیلی‌روبین و وضعیت کلی نوزاد دارد.
2. تبادل خون
اگر سطح بیلی‌روبین نوزاد به شدت بالا باشد و فتوتراپی کافی نباشد، ممکن است نیاز به تبادل خون باشد. این روش معمولاً در موارد خاص انجام می‌شود.
چگونه عمل می‌کند؟: در این روش، خون نوزاد به تدریج با خون تازه جایگزین می‌شود تا سطح بیلی‌روبین کاهش یابد. این روش بیشتر در موارد زردی ناشی از همولیز شدید یا اختلالات خونی به کار می‌رود.
3. تغذیه کافی
یکی از دلایل شایع زردی نوزاد، تغذیه ناکافی و عدم دفع مناسب بیلی‌روبین از بدن از طریق مدفوع است. بنابراین، تغذیه مناسب نوزاد اهمیت زیادی دارد.
شیر مادر یا شیر خشک: اگر نوزاد شیر مادر می‌خورد، مادر باید تغذیه مناسبی داشته باشد. در صورت نیاز، شیر خشک نیز می‌تواند به نوزاد داده شود.
تعداد دفعات تغذیه: تغذیه مکرر (حداقل 8-12 بار در 24 ساعت) به نوزاد کمک می‌کند تا بیلی‌روبین را از بدن دفع کند.
4. پایش و کنترل وضعیت
پایش بیلی‌روبین: پزشک ممکن است سطح بیلی‌روبین نوزاد را به طور منظم کنترل کند تا مطمئن شود که درمان مؤثر است و سطح بیلی‌روبین کاهش می‌یابد.
آزمایشات دیگر: اگر علت زردی مشخص نباشد، پزشک ممکن است آزمایشات دیگری برای ارزیابی عملکرد کبد یا بررسی مشکلات دیگر توصیه کند.
5. درمان‌های دارویی (در صورت لزوم)
در برخی موارد، اگر زردی ناشی از یک اختلال متابولیک خاص یا عفونت باشد، پزشک ممکن است داروهای خاصی را تجویز کند. به عنوان مثال:
– آنتی‌بیوتیک‌ها در صورت وجود عفونت باکتریایی
– داروهای خاص برای اختلالات کبدی یا متابولیک
6. جراحی (در موارد خاص)
اگر زردی ناشی از مشکلات ساختاری مانند آترزی صفراوی یا انسداد مجاری صفراوی باشد، ممکن است نیاز به جراحی باشد تا مشکل برطرف شود.
آیا تغذیه نوزاد با شیر مادر می تواند علت زردی باشد
دلیل اینکه نوزادانی که با شیر مادر تغذیه می شوند و دچار زردی می شوند در عدم دریافت کافی مایعات است. در روزهای ابتدایی تولد شیر مادر به میزان کافی ترشح نمی شود از این رو عدم ترشح مقدار کافی شیر به احتمال بالا سطح بیلی روبین در خون نوزاد را بالا ببرد و کودک دچار این عارضه گردد.
در برخی موارد ممکن است نوزاد به مقدار کافی از شیر مادر تغذیه کند اما با هر بار تغذیه سطح بیلی روبین افزایش پیدا کند که این در صورتی است که ماده ای در شیر با توانایی پردازش و دفع بیلی‌روبین تداخل داشته باشد و همین مورد سبب ایجاد عارضه در نوزاد گردد. در اینگونه موارد پزشک چند روز یک تغذیه تکمیلی را جایگزین شیر مادر می کند و پس از درمان باید شیردهی از سر گرفته شود.
درصدی از نوزادان هم هستند که از طریق تغذیه با شیر مادر درمان می شوند و در واقع تغذیه در برخی نوزادان عامل ایجاد بیماری و در برخی دیگر عامل درمان است که تشخیص این موارد با پزشک متخصص کودکان است.
